Naszpikuj się wiedzą – Fundacja Naszpikowani

Profilaktyka

Jak to mówią… przezorny zawsze ubezpieczony.

Co to jest czujność onkologiczna?

Jest to nic innego jak znajomość podstawowych objawów choroby nowotworowej, cykliczne przeprowadzanie podstawowych badań profilaktycznych, natychmiastowe zgłaszanie się do lekarza w wypadku niepokojących sygnałów własnego ciała i umysłu.

Więc, co z najczęstszymi objawami nowotworowymi?

Powiększenie węzłów chłonnych, powyżej przepony, węzłów chłonnych szyi, śródpiersia bądź pach.
Częste uczucie zmęczenia
Nawracająca gorączka bez infekcji
Poty nocne -Utrata masy ciała
Częste siniaki po błahym urazie, które długo się utrzymują i wchłaniają. Siniaki były u nas wśród podopiecznych najczęstszym objawem białaczki.
Przedłużająca się chrypka lub kaszel.
Nieprawidłowe krwawienia
Powiększenie wątroby lub śledziony
Krwisty mocz
Ciemny stolec z widoczną krwią
Nie prawidłowe krwawienia i upławy z dróg rodnych
Krwioplucie
Guzki w piersiach, jądrach lub w obrębie innych rejonów ciała.
Trud w przełykaniu -Spadek odporności
Bladość

Oprócz znajomości wyżej przedstawionych najczęstszych objawów nowotworowych, należy pamiętać o cyklicznym przeprowadzaniu podstawowych badań profilaktycznych. Jakie to badania? Jak często je wykonywać?

Jest to MORFOLOGIA, wykonywana przynajmniej dwa razy w roku profilaktycznie. Do tego OB, stężenie glukozy we krwi, badanie ogólne moczu.
Świadomość swojego ciała
raz w miesiącu dokładne obejrzenie ciała dokładnie. Kobiety muszą zwrócić uwagę na piersi, zaś mężczyźni na jądra.
Kontrola wagi, pomiar ciśnienia tętniczego
Pomiar poziomu elektrolitów we krwi (potas, sód, magnez, fosfor, wapń). Raz na trzy lata.
Lipidogram, czyli inaczej badanie cholesterolu we krwi oraz jego frakcji. HDL i LDL
co 3 lata – USG jamy brzusznej
od 3 do 5 lat (u dzieci najlepiej co roku, co dwa lata)
RTG klatki piersiowej – raz na 5 lat
Kontrola stomatologiczna – raz na pół roku
Okulista raz na 5 lat
Cytologia raz do roku, mammografia
USG powiększonych obwodów węzłów chłonnych, tarczycy.

Słowniczek

Aplazja szpiku kostnego – inaczej niedokrwistość aplastyczna – schorzenie, które polega na upośledzeniu funkcji szpiku i zmniejszeniu liczby elementów krwi.
Agranulocytoza – sytuacja, w której szpik kostny nie wytwarza normalnej ilości białych krwinek, co może prowadzić do spadku odporności.
ALL – (acute lymphocytic leukaemia) – Białaczka Limfoblastyczna. Choroba nowotworowa krwi, w której organizm wytwarza duże ilości nieprawidłowych limfocytów.
Allogeniczny przeszczep szpiku kostnego – przeszczep szpiku lub komórek macierzystych od dawcy niespokrewnionego lub rodzinnego.
AML – (acute myelogenous leukemia) – Białaczka Szpikowa. Choroba nowotworowa krwi, w której szpik kostny produkuje białe krwinki nie posiadające zdolności pełnienia właściwych sobie funkcji. Rozróżnia się 7 podtypów białaczki szpikowej.
Anemia – inaczej niedokrwistość, niedostateczna liczba czerwonych krwinek (erytrocytów). Erytrocyty są ważne, ponieważ transportują tlen z płuc do wszystkich innych komórek organizmu.
Angiogeneza – wieloetapowy proces tworzenia nowych naczyń krwionośnych na bazie już istniejących.
Antracykliny – grupa antybiotyków stosowana jako leki przeciwnowotworowe.
Antybiotyk – rodzaj leku używany do zwalczania drobnoustrojów, głównie bakterii, które wywołują infekcje.
Aspiracja szpiku kostnego – pobranie komórek ze szpiku kostnego. Lekarz zazwyczaj pobiera próbkę z biodra po uprzednim miejscowym znieczuleniu.
Asymptomatyczny – nie posiadający objawów, bezobjawowy.
Autoimmunologiczne choroby – układ odpornościowy wytwarza przeciwciała (immunoglobuliny) skierowane przeciwko własnym tkankom.
Autologiczny przeszczep szpiku kostnego – podczas tego zabiegu szpik kostny pacjenta lub komórki macierzyste są mu wszczepiane po zakończeniu leczenia wysokimi dawkami chemioterapii.
Badania kliniczne – badania nad nowymi i obiecującymi metodami leczenia raka. Celem wszystkich badań klinicznych jest znalezienie skuteczniejszej terapii zwalczającej nowotwory.
Białaczka – charakteryzuje się ilościowymi i jakościowymi zmianami leukocytów we krwi, szpiku i narządach wewnętrznych (śledzionie, węzłach chłonnych).
Podział białaczek: ostra białaczka szpikowa (AML), przewlekła białaczka szpikowa (CML), ostra białaczka limfoblastyczna (ALL), przewlekła białaczka limfatyczna (CLL)
Białe krwinki – leukocyty
Białko Bence Jonesa – immunoglobulina wytwarzana przez limfocyty B w białaczce szpikowej. Jest wtedy obecna zarówno w surowicy krwi jak i w moczu.
Białko C-reaktywne – białko, którego poziom wzrasta w zakażeniach.
Białkomocz – obecność białka w moczu. Stan występujący w chorobach nerek, a także w szpiczaku mnogim
Biopsja szpiku kostnego – pobranie materiału tkankowego ze szpiku.
Całkowita liczba krwinek – to badanie określające liczbę czerwonych krwinek, białych krwinek i płytek we krwi.
Chemioterapia – sposób leczenia za pomocą leków hamujących rozwój lub niszczących komórki nowotworowe poprzez podane ich do krążenia ogólnosystemowego, głównie dożylnie. Osoba poddana chemioterapii może przyjmować jeden lek lub kombinację kilku leków.
Chłoniak – to choroba nowotworowa, wywodząca się z układu chłonnego. Najczęściej objawiają się powiększeniem węzłów chłonnych lub wątroby i śledziony. Wszystkie chłoniaki są nowotworami złośliwymi, jednak wyróżnia się postacie o mniejszej i większej złośliwości. Chłoniaki przebiegające z zajęciem szpiku nazywane są białaczkami. Chłoniaki leczone są głównie chemioterapią. W postaciach zlokalizowanych możliwe jest leczenie operacyjne.
CLL (chronic lymphocytic leukemia) Przewlekła białaczka limf. – przewlekła białaczka limfatyczna, określana także skrótem LLC i CLL (częściej) – grupa chorób hematologicznych należących do klonalnych chorób limfoproliferacyjnych. Występuje głównie u osób starszych po 60 roku życia. Częściej u mężczyzn niż u kobiet. Ma łagodniejszy przebieg niż reszta odmian białaczek i przy dobrej odpowiedzi na leczenia rokują kilkunastoletnie przeżycie.
CML( Chronic Myelogenous Leukemia) – jest zespołem mieloproliferacyjnym polegającym na rozroście klonalnym przekształconej nowotworowo komórki macierzystej szpiku kostnego.
CR – (complete remission) -remisja całkowita – całkowite ustąpienie wszystkich oznak nowotworu utrzymujące się przez minimum jeden miesiąc.
Cykl (kurs) chemioterapii – okres, inaczej etap terapii, w którym chory otrzymuje leki. Cykl może być dzienny, tygodniowy, miesięczny.
Cytostatyki – substancje naturalne i syntetyczne posiadające właściwości toksyczne w stosunku do komórek nowotworowych, stosowane w chemioterapii.
Czynnik ryzyka – cechy i nawyki które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u osoby, u której one występują. Istnieją czynniki ryzyka, które możemy zmienić i te na które nie mamy wpływu (np. wiek lub płeć). Czynniki na które mamy wpływ to między innymi palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej, nadwaga, nadciśnienie i wysoki poziom cholesterolu. Im więcej czynników ryzyka występuje u jednej osoby, tym większe jej ryzyko zachorowania, dlatego warto starać się przedłużać swoje życie zmieniając styl życia.
Defibrylator – przyrząd służący do defibrylacji elektrycznej serca – tj. przerwania migotania komór przez wywołanie jednoczesnej depolaryzacji całego mięśnia sercowego – przepuszczeniem przez serce prądu elektrycznego odpowiedniej mocy
Delecja genu – polega na utracie jednej lub większej liczby par nukleotydów z DNA genowego. Delecja kilkuset nukleotydów oznacza zmianę prowadzącą nawet do usunięcia całego genu. Delecje genów mogą być przyczyną wielu chorób.
DFS (disease-free survival) – czas przeżycia bez objawów choroby.
Diagnoza – rozpoznanie stanu zdrowia lub choroby opierające się na objawach, wynikach testów laboratoryjnych, historii i badaniu fizykalnym pacjenta.
Dysplazja – nieprawidłowa przemiana tkanki, spowodowana nieprawidłowościami komórek. Może to być brak wzrostu, nadmierny wzrost lub nieprawidłowości w strukturze. Zjawisko dysplazji polega na stopniowej przebudowie dotychczas zdrowego narządu.
Erytrocyt – krwinka czerwona, czerwone ciałko krwi – jeden z podstawowych składników krwi. Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w nim czerwonego barwnika hemoglobiny.
Faza przyspieszona (akceleracja) białaczki szpikowej – faza progresji przewlekłej białaczki szpikowej.
Gorączka neutropeniczna – występowanie gorączki w czasie niskiego poziomu białych krwinek (neutropenii). Występowanie gorączki w czasie neutropenii jest często objawem infekcji.
Granulocyty – krwinki białe (leukocyty) zawierające ziarnistości (granulacje) w cytoplazmie, stanowią ok. 60% wszystkich krwinek białych we krwi.
Guz pierwotny – jest to pierwsze ognisko nowotworu, z którego komórki rakowe rozprzestrzeniają się na sąsiadujące organy lub naczyniami krwionośnymi i naczyniami chłonnymi roznoszone są w dalsze części organizmu.
Hematokryt (Htc) – jest to badanie krwi określające liczbę czerwonych krwinek w krwiobiegu. Im poziom hematokrytu jest niższy, tym niższa jest liczba krwinek czerwonych we krwi. Osoba z niskim poziomem hematokrytu może mieć anemię.
Hemoglobina (Hb) – zawarta w czerwonych krwinkach, odpowiada za transport tlenu do innych organów, takich jak mózg czy serce.
Hemoliza – rozpad krwinek czerwonych z wypływaniem z nich hemoglobiny do osocza krwi.
Hemopoeza – proces powstawania i różnicowania się komórek krwi obejmujący zachodzące w szpiku kostnym dorosłych ssaków procesy powstawania krwinek czerwonych i białych oraz wytwarzanie limfocytów w obrębie układu limfatycznego.
Histiocytoza – choroba charakteryzująca się występowaniem nadmiernej liczby histiocytów – makrofagów tkankowych.
HLA układ – układ zgodności tkankowej. U kład co najmniej 4 genów leżących blisko siebie w regionie MHC chromosomu 6 u człowieka.
Immunofenotyp – to skład antygenowy komórki, odpowiedni do linii rozwojowej i stopnia jej dojrzałości.
Immunofenotypowanie – badanie immunofenotypu komórek krwi lub szpiku. Jest ono niezbędne we współczesnym diagnozowaniu w hematologii.
Immunoterapia – rodzaj terapii stymulującej system immunologiczny do walki z rakiem. Metoda polegająca na podawaniu przeciwciał przeciw antygenom występującym na komórkach nowotworowych.
Klasyfikacja TNM – opisuje stopień zaawansowania choroby nowotworowej w oparciu o wielkość guza podstawowego (pierwotnego) i stopnia jego rozprzestrzenienia się w organizmie.
Krwinki Białe – są odpowiedzialne za obronę organizmu przed infekcjami, obcymi substancjami i komórkami nowotworowymi.
Krwinki czerwone– > (erytrocyty)
Leczenie alternatywne – naturalne sposoby leczenia raka. Leczenie nie uznawane za standard w postępowaniu leczniczym.
Leczenie celowane – (targeted therapy) blokowanie zmienionych nowotworowo genów i ich produktów swoistymi inhibitorami.
Leczenie paliatywne – leczenie objawów, bez leczenia ich przyczyny.
Leukafereza – polega na pobraniu od dawcy krwi pełnej do separatora, oddzieleniu krwinek białych, a następnie cyklicznie zwracane są krwinki czerwone, płytki krwi oraz osocze.
Leukocytopenia – zmniejszenie poziomu normy krwinek białych we krwi.
Leukocytoza – wzrost ponad normę liczby krwinek białych we krwi. Może występować w stanach zapalnych, zakażeniach.
Leukocyty – inaczej krwinka biała, to komórkowy składnik krwi. Leukocyty są stosunkowo duże, niemal bezbarwne i mniej liczne od erytrocytów.
Leukopenia – obniżenie liczby krwinek białych w badaniu morfologii krwi obwodowej.
Markery nowotworowe – to substancje zwane wskaźnikami nowotworowymi. Gdy choroba się rozwija, pojawiają się we krwi w dużych ilościach. Można oznaczać kilkanaście różnych markerów.
Mieloablacja – zniszczenie szpiku kostnego np. przez chemioterapię.
Mielosupresja – czyli zmniejszenie liczby komórek szpiku kostnego może być skutkiem naciekania szpiku przez komórki nowotworowe lub jego uszkodzenia przez chemioterapię i radioterapię.
Neutropenia – najczęstszym powikłaniem hematologicznym obserwowanym u chorych w trakcie leczenia przeciwnowotworowego jest neutropenia. Wynika ona z toksycznego działania na szpik chemioterapii lub radioterapii, może być także związana z naciekaniem szpiku kostnego przez komórki nowotworowe.
Nowotwory – grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki.
Nowotwór anaplastyczny ( niezróżnicowany) – typ nowotworu całkowicie niezróżnicowanego, o bardzo wysokiej złośliwości. Rak, w którym proces zmian genetycznych i związanych z nim przemian fenotypowych komórek jest tak głęboki, że nie można określić nabłonka, z którego powstał (utrata cech histioformatywnych, utrata immunofenotypu).
Nowotwór złośliwy – charakteryzuje się dużym stopniem zaburzeń zróżnicowania, dojrzewania i budowy tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, nacieka i niszczy zaatakowane tkanki. Cechą charakterystyczną komórek nowotworów złośliwych jest ich zdolność wnikania do szczelin tkankowych oraz do światła drobnych naczyń limfatycznych i krwionośnych co sprzyja rozsiewowi komórek nowotworowych daleko poza główna masę guza. Rozsiane komórki zagnieżdżając się w odległych narządach lub tkankach, mnożą się i tworzą nowe guzy nowotworowe zwane przerzutami.
Odwodnienie – stan, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania. Stan odwodnienia zagraża życiu pacjenta, jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt, małych dzieci oraz ludzi starszych.
Onkogen – zmutowany protoonkogen, czyli gen, którego produkty białkowe pobudzają wzrost komórki.
Onkogeneza – proces prowadzący do powstania nowotworu.
Oporność na leki – sytuacja, w której dany lek nie wywołuje pożądanego efektu terapeutycznego. Przyczyny oporności na leki przeciwnowotworowe są różnorodne, jednak u podłoża większości przypadków leżą białka obecne w błonach komórek nowotworowych, które wyrzucają leki z tych komórek, choć wcale nie przeszkadzają im się tam dostać.
Os– przeżycie całkowite (miara w badaniach klinicznych)- średnia długość życia pacjentów, którzy otrzymali leczenie.
Osocze (plazma) – do 55% objętości krwi. Osocze zawiera białka (albuminę, czynniki krzepnięcia, białka odpornościowe). Jest ono odpowiedzialne za transport wody i substancji odżywczych do komórek. Odprowadza także produkty przemiany materii do wątroby, nerek i płuc.
Płytki krwi – odpowiadają za utrzymanie krwawienia, czyli za krzepnięcie. Niedobór płytek może powodować nasiloną skłonność do występowania siniaków, wybroczyn, samoistnego krwawienia z nosa czy dziąseł.
Podtrzymująca terapia – w leczeniu chłoniaków terapia dla pacjentów, którzy uzyskali remisję w trakcie terapii indukcyjnej. Podczas terapii podtrzymującej lek jest podawany w czasie relatywnie długiego okresu, aby spróbować utrzymać osiągniętą w czasie terapii indukcyjnej remisję.
Port – podskórny, trwały dostęp do żylnych naczyń krwionośnych. Cewnik centralny do podawania leku, który umieszcza się w tkance podskórnej i łączy z żyłą centralną. Składa się z komory z silikonową membraną, oraz dołączonego cewnika kończącego się w żyle głównej górnej w pobliżu jej ujścia do prawego przedsionka.
Przerzut nowotworowy – guz wtórny nowotworu złośliwego powstały z komórek pochodzących z guza pierwotnego.
Przeszczep szpiku – zabieg polegający na podaniu pacjentowi preparatu zawierającego komórki macierzyste hematopoezy, które są w stanie odtworzyć układ krwiotwórczy pacjenta, który uległ poważnemu uszkodzeniu w czasie wcześniejszej chemioterapii lub radioterapii (przeszczep autologiczny) albo zastąpić patologiczną hematopoezę chorego (np. w przebiegu białaczki) szpikiem osoby zdrowej.
Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) (chronic lymphocytic leukemia – CLL) – jest chorobą, w której dochodzi do nadmiernego wytwarzania niedojrzałych limfocytów.
Radioterapia – metoda leczenia za pomocą promieniowania jonizującego. Stosowana w onkologii do leczenia chorób nowotworowych oraz łagodzenia bólu związanego z rozsianym procesem nowotworowym, np. w przerzutach nowotworowych do kości.
Regresja – cofanie się choroby, wyleczenie przyczyn.
Remisja – ustąpienie objawów choroby.
Stan przedrakowy – jest stanem patologicznym na podłożu którego częściej rozwija się nowotwór niż w tkankach prawidłowych.
Szpiczak mnogi – jest złośliwym rozrostem patologicznych plazmocytów. W tej chorobie namnażanie się komórek w szpiku kostnym wymyka się spod kontroli organizmu człowieka. – zmienione chorobowo komórki plazmatyczne produkują w nadmiarze przeciwciała, bądź tylko fragmenty przeciwciał, tak zwane paraproteiny.
Szpik kostny – Główny narząd krwiotwórczy. Miękka, silnie ukrwiona, mająca gąbczastą konsystencję tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości. Masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi około 2,5 kg.
Terapia biologiczna – grupa leków ściśle związana z cząsteczkami biologicznie czynnymi naturalnie, występującymi w organizmie człowieka, działających przez wpływ na mechanizmy przez nie mediowane.
Terapia celowana – to forma terapii przeciwnowotworowej wykorzystująca zaawansowane technologicznie leki. Leczenie uderza bezpośrednio w zmienione chorobowo komórki, jednocześnie oszczędzając zdrowe. Terapia dąży do ograniczenia działań niepożądanych, wiąże się z nią ogromne nadzieje, obecnie bardzo kosztowna.
Terapia genowa – metoda leczenia chorób genetycznych polegająca na oddziaływaniu na materiał genetyczny pacjenta. Uszkodzone geny mogą zostać zastąpione prawidłowo działającymi genami wprowadzonymi do komórek pacjenta, a ich produkty – białka, pozwalają na przywrócenie właściwych funkcji komórek.
Terapia hormonalna – stosowana w leczeniu tylko niektórych nowotworów, polega na zablokowaniu możliwości dopływu do komórek rakowych hormonów niezbędnych do ich wzrostu.
Terapia indukcyjna – pierwsze stadium leczenia chłoniaków nieziarniczych prowadzone w celu zredukowania liczby komórek chłoniakowych. Po terapii indukcyjnej następuje etap terapii podtrzymującej.
Terapia podtrzymująca – w leczeniu chłoniaków terapia dla pacjentów, którzy uzyskali remisję w trakcie terapii indukcyjnej.
Trombocyty – są to małe bez jądrowe komórki o nieregularnych kształtach, które powstają w szpiku i po 1-2 tygodniach są niszczone w wątrobie i śledzionie. Odgrywają ważna rolę w krzepnięciu krwi. W przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego przylegają do ściany naczynia i w ciągu kilku minut powstaje czop uszczelniający ranę, pod warunkiem, że nie jest ona duża.
Trombofereza – polega na pobraniu krwi od dawcy, która przepływając przez aparat ulega rozdzieleniu na krwinki płytkowe (trombocycty), które są gromadzone w oddzielnym jałowym pojemniku, a krwinki czerwone i osocze oddane są dawcy.
Wlew – Wprowadzenie do organizmu większych ilości płynu drogą pozajelitową (podskórnie, dożylnie, dootrzewnowo lub doodbytniczo).
Wybroczyny – są małymi czerwonymi lub fioletowymi plamkami na ciele spowodowanymi przez niewielkie krwawienia z uszkodzonych naczyń kapilarnych. Aby odróżnić je od zwyczajnej wysypki skórnej należy plamki ucisnąć – jeżeli nie zbledną to jest to wybroczyna, jak odbarwią się to znaczy, iż jest to zmiana rumieniowa.